آسیب‌های اینترنت و ماهواره بر دختران

الف) آسیب های اینترنت بر دختران و راهکارهای رویارویی با آن

دختران و اینترنت

پیشرفت خیره کننده فن آوری، تأثیرات محسوس و نامحسوس زیادی را بر زندگی دختران گذاشته است. دسترسی آنها به انواع گوناگون رسانه ها به هیچ وجه قابل مقایسه با گذشته نیست. بنا بر تحقیقی در غرب، نوجوانان تقریباً سی و هشت ساعت در هفته، غرق در رسانه ها هستند؛ به رادیو گوش می دهند، تلویزیون تماشا می کنند، از سی دی استفاده می کنند، به بازی های ویدیویی مشغول می شوند یا پای رایانه می نشینند. در این میان، اینترنت با تمام آثار مثبتی که روی دختران می تواند داشته باشد، دنیایی خطرناک از ناشناخته ها و گاه تبهکاران را به حریم خانه می آورد. اینترنت طی سال های اخیر رشدی تصاعدی داشته است و به نظر کارشناسان، شناخت تأثیرات بلندمدت آن بر دختران به این زودی میسر نیست. ورود به اینترنت امکان سر زدن رفتارهایی را به دختران می دهد که ضرورتاً در دنیای واقعی آنها جایی ندارد. بعضی از این رفتارها، واقعاً منفی هستند. مانند چت هایی که ماهیتی جنس دارند. اینترنت جایی است که دختران می توانند هرچه می خواهند باشند و شخصیتی را به نمایش بگذرانند که نیستند.
روش استفاده از این فن آوری، به بافت خانوادگی کاربر بستگی دارد. نوجوانانی که با والدین یا بزرگ سالان نزدیک، ارتباطی مستمر و بازدارند و این افراد نحوه استفاده مثبت از اینترنت را به آنها آموزش می دهند، استفاده مفیدتری از آن می کنند. برعکس، دخترانی که از شبکه اینترنت استفاده منفی می کنند، افرادی هستند که خانواده بر کارشان نظارتی ندارد و آنها ساعت های متمادی به شبکه وصل می شوند. (1)
اینترنت همانند دیگر وسایل ارتباطی می تواند نعمت یا نقمت باشد. نوع استفاده از این امکان گسترده و شگفت، سودمندی یا زیان مندی آن را رقم می زند. امروزه نوجوانان زیادی به اینترنت دسترسی دارند یا حداقل روش های استفاده از آن را به خوبی می دانند. تصور کنید نوجوانی با یک دنیا کنجکاوی بر سفره سرشار از تنوع و اطلاعات حاضر شود. در این شرایط طبیعی است که عطش کنجکاوی، وی را به هر سویی خواهد کشاند و تنها وجود پاره ای از قوانین و شرایط محیطی و فردی است که می تواند او را از آسیب ها و جنبه های منفی اینترنت محفوظ دارد.
برخی کارشناسان معتقدند، 80 درصد پرسه زدن اینترنتی نوجوانان در دنیا و از جمله در ایران، در سایت های ضد اخلاقی و گاه جنسی است. دوست یابی های اینترنتی از طریق چت، خودکشی اینترنتی، سرقت اینترنتی، افزایش فاصله میان دنیای واقعی و تخیلی و مجازی، پرسه زدن در سایت های به شدت غیر اخلاقی و ضد ارزشی و دینی، مقوله ای است که هویت یابی و هویت جویی نسل جوان و نوجوان در ابعاد جنسی، فکری، اخلاقی و دینی را تحت تأثیر قرار می دهد.
معمولاً کودکان و نوجوانان برای از دست ندادن امکانات استفاده از اینترنت و پرسه زدن در فضای اینترنت، گاهی مجبور به نوعی پنهان کاری از والدین می شوند. از این رو باید ضمن اینکه خلوت کودکان و نوجوانان را به رسمیت می شناسیم، به جای رفتارهای خشن و قهرآمیز، بیاموزیم چه طور اعتماد فرزندان را جلب کنیم و جریان مسائل خصوصی آنها قرار گیریم.
والدین تا زمانی که فرزندانشان از عهده رانندگی بر نمی آیند. اتومبیل در اختیارشان قرار نمی دهند؛ زیرا از بروز حوادث خطرناک می ترسند، به همین نسبت والدین نباید با تأمین امکانات اینترنت، موبایل و کامپیوتر، فرزندان را به حال خود رها کنند و آنها را با دنیایی از تصاویر و اطلاعات درست و نادرست تنها بگذارند.
محل استقرار کامپیوتر در منازل، یکی از مشکلات اصلی در زمینه اعتیادهای اینترنتی و آسیب های اجتماعی است. چنانکه بررسی ها نشان می دهد، متأسفانه 30 درصد کامپیوترهای خانگی در اتاق خواب فرزندان قرار دارد و آنها به راحتی می توانند ساعت های متناوبی را با کامپیوتر کار کنند و در سایت های نامناسب پرسه بزنند. حتی تلویزیون که ابزار نسبتاً قدیمی است، می تواند فرد را معتاد کند و تا ساعت ها در شبکه های تلویزیونی پرسه بزند و به صرف روشن بودن تلویزیون و گذراندن وقت، معتاد شود. حضور نوجوانان در فضای وب، از نشانی دادن و پیام گذاری توی چت و گشت و گذار در سایت ها شروع می شود تا پاسخ به کنجکاوی های دوران نوجوانی و تجربه های دوستی جنس مخالف و روابط نامشروع و، عضویت در سایت ها و باندهایی که کارشان انتشار عکس ها و فیلم های مبتذل و مستهجن، انتشار داستان های غیر اخلاقی، گرایش به هم جنس بازی، حضور در مجالس شبانه، فیلم برداری از زنان و دختران عفیف و نجیب برای اخاذی و سوء استفاده های جنسی، توهین به مقدسات، انتشار مطالب ضد دینی و ضد انقلابی و... است. این کارهای نابهنجار برای اهلش، علاوه بر التذاد روانی به دلیل ارضا امیال درونی و جنسی، منبع درآمدی است که سود سرشار حاصل از آن خیلی از کاربران را به فعالیت در این زمینه ترغیب می کند. گاهی نوجوانان و جوانانی، خواسته یا ناخواسته، گرفتار لذت ها و جاذبه های دنیای مجازی اینترنت می شوند که حتی کوچک ترین حرکت ناشایست را در محیط خانوادگی به چشم ندیده اند.
این در حالی است که اینترنت بازاری جهانی برای خرید و فروش اطلاعات است. می توان از این بازار به نحو مطلوب استفاده شود یا به جهت عدم فرهنگ سازی و وجود محدودیت های اجتماعی و سیاسی، تأثیرات منفی جبران ناپذیری ایجاد کرد، اما در ایران به جهت وجود محدودیت ها در بخش های مختلف، اینترنت به منزله ابزاری برای آشنایی افراد مطرح است. نه اطلاع رسانی. در تمامی دنیا از اینترنت برای گرفتن اطلاعات در زمینه پژوهش های علمی، خرید، فروش و غیره استفاده می شود، در این کشورها مطالب و اخبار به صورت درست و واقعی قبل از اینکه وارد سایت شود، در اختیار خبرگزاری ها قرار می گیرد و دیگر نیازی نیست مردم دنبال کسب این گونه مسائل از اینترنت باشند و مطالب را برعکس دریافت کنند. جایگاه اینترنت در همه جای دنیا و حتی در ایران مشخص است، اما مشکل این است که از لحاظ فرهنگ استفاده از اینترنت هنوز خیلی عقب هستیم.

راهکارها

در این میان، نقش خانواده در هدایت استفاده از اینترنت به سزاست. آشنایی فرزندان با خطرات جسمانی، رفتاری و اخلاقی و سوء استفاده های نامناسب غیر ضروری و زاید فن آوری های جدید مانند ماهواره، اینترنت و موبایل، تقویت مبانی ارزشی، اخلاقی و دینی فرزندان و ایجاد خود کنترلی و خود ایمنی در آنها برای استفاده بهینه از فن آوری های جدید، بسیار پر اهمیت است.
نتایج تحقیقات و همچنین از نظر متخصصان، مؤید این نکته است که بهترین کاری که می توان در این خصوص انجام داد. این است که قبل از فراهم آوری امکان استفاده از اینترنت یک خط مشی کامل، شفاف و دقیق درباره نحوه استفاده از اینترنت ترسیم شود. والدین می توانند ضمن آنکه رایانه را در مکان عمومی منزل بگذارند. زمانی را به استفاده نوجوان از اینترنت اختصاص دهند و خود نیز وی را در این زمینه همراهی کنند. می توان به نوجوان قوانین کشور درباره استفاده و نحوه پیگیری حقوقی برای کاربران خاص را یادآور شد و با اطلاع یافتن از سایت های مفید علمی و نیز ارائه پیشنهادهای پژوهشی امکان استفاده از اینترنت را در زمانی مشخص در منزل فراهم کرد. ممنوعیت استفاده از فیلتر شکن، ممنوعیت ورود در بازی های اینترنتی و دانلود فیلم و دیگر قوانین پیشگیرانه می تواند کمک زیادی به خود کنترلی نوجوان داشته باشد. همچنین آموزش قوانین دینی و نگاه و مشاهده، از دیگر زمینه های یاری رساندن به نوجوان است.

ب) آسیب های ماهواره و راهکارهای رویارویی با آن

دنیای صنعتی امروز که عصر تکنولوژی نامیده می شود، با پدید آمدن و گسترش تکنولوژی وسایلی مانند ماهواره، اینترنت، موبایل و بازی های رایانه ای، زندگی افراد جوامع مختلف را با چالش های فراوانی روبرو کرده است. تکنولوژی مرزهای فرهنگی و اجتماعی و حتی جغرافیایی را دستخوش تغییرات می کند، به نحوی که از تکنولوژی های نام برده در برخی کشورها به عنوان انفجار اطلاعاتی یا بحران اطلاعات یاد می شود.
کارشناسان علوم اجتماعی و بسیاری از روانشناسان معتقدند، گستردگی این وسایل به خصوص ماهواره به عنوان ابر رسانه جمعی در بین جوامع مختلف، وسیله ای ارتباطی است. رسانه های جمعی مانند ماهواره، اینترنت و بسیاری از بازی های رایانه ای در عصر حاضر، نقش قابل توجهی در انتقال اطلاعات و پیام ها به عهده دارند. برقراری ارتباط در دنیای امروز از طریق امواج ماهواره ای امکان پذیر است و هر آنچه برنامه های ماهواره ای ارائه می دهند. همزمان برای تمامی افراد گیرنده یکسان است. اما مسئله ای که باید به آن توجه شود، گروه بندی ها و طبقات اجتماعی، سنین مختلف بینندگان و همچنین تفاوت درک و سلیقه افراد در محتوای این برنامه هاست. همچنین عصر ارتباطات علاوه بر افزایش رسانه های ارتباط جمعی، نمادها و باورهای جوامع را دچار تغییر و تحول کرده و همزمان با افزایش رسانه های جمعی تأثیرات آنها بر هویت و فرهنگ جوامع ارتباط داشته و در واقع تأثیری که رسانه های جمعی بر فرهنگ و ساختار اجتماعی زندگی افراد داشته اند، سبب شده به نوعی همه دنیا با چالشی به نام بحران هویت روبرو شود.
با پیشرفت تکنولوژی، چشم انداز جدید و تازه ای برای افراد جوامع مختلف ابداع شد. از آن جایی که این ابزارهای پیشرفته رسانه ای، هیجانات زیادی را برای گروه های سنی مختلف ایجاد می کند و باعث می شوند در سراسر دنیا مخاطبان فراوانی را جذب کند، بنابراین روان شناسان متعدد از این نوع رسانه ها به نوعی تروریسم فرهنگی یا ترور فرهنگی و خانوادگی در بین جوامع یاد می کنند. این رسانه های تصویری، با برنامه های تفریحی و سرگرم کننده برای افراد در مدت طولانی باعث یکسان سازی سلیقه قشرهای مختلف یک جامعه می شود. و از سوی دیگر ایجاد شکاف های عمیق و جدید طبقاتی می کنند و به دلیل ارتباط این وسیله ها با تمام دنیا فرهنگ قالب بندی شده، فرستنده این نمادها و پیام ها، بدون محدودیت در اختیار گیرنده قرار می گیرد و سپس وارد کانون خانواده و بعد از آن وارد جامعه می شود.

پیامدهای استفاده از رسانه های جمعی

بسیاری از بازی های کامپیوتری و استفاده بیش از حد رسانه های جمعی به دلیل داشتن صفحات گوناگون، تنوع رنگ و شبکه باعث تأثیرات منفی روی مغز و اعصاب کودکان و نوجوانان و عصبانیت های بدون دلیل افراد می شود و وضعیت تحصیلی کودکان و نوجوانان را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. آسیب های روانی و اجتماعی این وسایل به مرور زمان در کودکان باعث منزوی شدن آنها می شود؛ به طوری که کودکانی که از بدو تولد و در دوران کودکی به دلیل کمبود و نداشتن فضاهای تفریحی و آموزشی در منزل و محیط خانواده به بازی های کامپیوتری، اینترنت و تماشای ماهواره علاقه مند شدند، به مرور زمان نوعی انزوا طلبی در آنها ایجاد می شود که در نتیجه این انزوا طلبی باعث دور شدن آنها از اجتماع می گردد، در حالی که این کودکان در این سنین نیاز دارند با هم سن و سالان خود بازی های گروهی انجام دهند تا سطح مهارت های اجتماعی شان تقویت شود. کودکانی که به طور مداوم تصاویر و صحنه های خشونت آمیز فیلم های ماهواره را می بینند. این تصاویر در ذهن آنها ثبت می شود. و گاهی اوقات کودک خود را به جای قهرمان فیلم جایگزین می کند و به مرور تأثیرات منفی از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، روحی و روانی در آنها پدیدار می شود و این مسئله باعث افزایش پرخاشگری در کودکان و نوجوانان می گردد.
همچنین با ادامه این روند، کاربران این ابزارها به نوعی وابستگی با اعتیاد رسانه ای دچار و این مسئله در خانواده باعث به وجود آمدن بحران خانوادگی در بین جوامع می شود و گاهی اوقات در برخی میان کاربران ایجاد حساسیت زدایی در فرهنگ می کند، یعنی بعد از یک مدت فرد استفاده کننده حساسیت های فرهنگی و اخلاقی را از دست می دهد و به نوعی فرد مغلوب آن فرهنگ می شود.
مطالعات متعدد نشان داده است که ادامه این معضلات فرد گرایی در جامعه و در بین خانواده را گسترش می دهد و در یک خانواده فرزندان به جای آنکه مطالعات فراغت را با یکدیگر سپری کنند، به صورت انفرادی در کنار این نوع ابزارها اوقات فراغت را سپری می کنند.
بر اساس نظر کارشناسان دینی، برنامه های مبتذل ماهواره ای، موجب فروپاشی خانواده ها و سستی اعتقادات و تشویق به روابط نامشروع، استحاله فرهنگی و هویت دینی نسل آینده می شود. رفتن ماهواره به منازل، یکی از جلوه های روشن جنگ نرم دشمنان است؛ زیرا دشمن به واسطه این شبکه ها درصدد ترویج دین ستیزی و از بین بردن ارزش های اخلاقی و قبح روابط نامشروع است. آوردن ماهواره به خانه، مشابه آوردن آتش به خانه است. حتی کسانی که در غرب زندگی می کنند از ایجاد تباهی در نسل های آینده به واسطه برنامه های این شبکه ها ناراحت هستند.

راهکارهای مناسب

از بهترین راه مقابله با آسیب های ماهواره و ابزار رسانه ای، تقویت فرهنگ خودی، بومی، ملی و دفاع از ارزش های ملی، ارتقای سطح آگاهی خانواده، برنامه ریزی مناسب برای اوقات فراغت جوانان، ترویج الگوهای رفتاری مناسب در خانواده و اجتماع است. خانواده باید با آگاهی بخشی و فرهنگ سازی به موقع و صحبت پیرامون آثار مثبت و منفی این ابزار رسانه ای سعی کند فرهنگ و اعتقادات مذهبی را آموزش دهند. از سوی دیگر خانواده باید با افزایش سطح دینداری در بین فرزندان و اعضای خانواده و نیز افزایش سطح درک و فهم فرزندان، آثار منفی و مخرب این ابزارها را کاهش دهد با ترویج کتاب خوانی، قصه گویی، نقاشی، تهیه کاردستی میان اعضای خانواده باعث می شود کودکان کمتر سراغ این ابزارها رفته و بهتر است رسانه های خودی هنجارها، ارزش ها و میراث فرهنگی جامعه تحت عنوان فیلم، داستان، مقاله و گزارش مستند را به نسل جوان معرفی کنند.
جالب است در نوجوانان و جوانان بدانند که در کشورهای غربی نیز برنامه های خاص ماهواره ها به پس از نیمه شب یعنی زمانی که بیشتر مردم در حال استراحت و آمادگی برای فعالیت های روز بعد هستند پخش می شود تا از هدر روی توان نیروهای انسانی جلوگیری شود، در حالی که این تحفه غربی در کشورهای جهان سوم بدون هیچ محدودیت زمانی و گاهی حتی در زمانی که نیروی فعالی مانند جوان و نوجوان باید به تلاش های علمی برای ساختن آینده ای روشن اقدام کند، پخش می شود و مخاطبان خود را به آینده ای خیالی و وهمی سوق می دهد.
آشنایی با قوانین دینی در این باره، زیر پا گذاشتن قوانین رسمی با تماشای ماهواره، توجه به فریب کاری رسانه ای دشمنان از طریق ایجاد جذابیت های جنسی و مشغول نگه داشتن دل و جان مخاطبان با برنامه های کاذب از دیگر مسائلی است که بازگویی آن تأثیر خوبی بر بینش نوجوان خواهد داشت.
بررسی یک پژوهش علمی درباره ی تأثیر برنامه های ماهواره ای بر روی کودکان و نوجوانان در جدول زیر آمده است:

مشاهده نامه «تأثیر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی اینترنت، موبایل و ماهواره بر دانش آموزان مریم رفیعی و حمیده انیسی بصیر
شرح مشاهده	شرح تأثیر	سطح تأثیر	نوع تأثیر	پیامدهای تأثیر
علاقه به سریال های 24 و فرار از زندان	انجام اعمال خشونت آمیز روی دوستان	اجتماعی	رفتاری	منفی
احساس اضطراب و ترس و گاهی هم گریه کردن هنگام دیدن فیلم های ترسناک	افسردگی و غمگین شدن نوجوانان و ترس از اضطراب هنگام مواجه با موقعیت های استرس زا	اجتماعی	عاطفی	منفی
علاقه پسرها به برنامه های ورزشی خشن، مثل کشتی کج	الگو برداری رفتارهای خشن	اجتماعی	رفتاری	منفی
علاقه به سریال های رومنس در بین دختران	القا مطلوب بودن روابط نامشروع	اجتماعی و فرهنگی	شناختی	منفی
دیدن فیلم های زبان اصلی در شبکه های عربی	تقویت زبان خارجه	اجتماعی	رفتاری	معمولی
محدود کردن نوجوانان در دیدن ماهواره از سوی والدین	دوری از برنامه های مخرب	اجتماعی	شناختی	مثبت
علاقه بیشتر به سریال های کره ای به دلیل شرقی بودن فرهنگ آنها	تشویق نوجوانان به تماشای هر چه بیشتر سریال های ماهواره	فرهنگی	عاطفی و رفتاری	معمولی
علاقه به شبکه bbc و دنبال کردن اخبار ایران و جهان	مطلع شدن از اتفاقاتی که رخ می دهد	اجتماعی	شناختی	معمولی
دنبال کردن سریال سفری دیگر به دنبال لباس های فاخر و زیبا	الگوگیری از نوع پوشش	فرهنگی	رفتاری	منفی
مشاهده نوجوانانی که بدون محدودیت برنامه های ماهواره ای می دیدند و خانواده روی آنها کنترلی نداشتند.	از بین رفتن حیا در بین خانواده و گستاخ شدن نوجوان	اجتماعی	رفتاری	منفی
علاقه نداشتن به شبکه های ماهواره در برخی نوجوانان به دلیل نوع تربیت خانوادگی	تأثیر نپذیرفتن از ماهواره	فرهنگی	شناختی	معمولی
بیشتر دخترها تماشاگر سریال ها هستند، به دلیل اوقات فراغت بیشتر	تأثیر هر چه بیشتر ماهواره روی شکل گیری هویت دختران	فرهنگی و اجتماعی	شناختی	منفی
تشویق دوستان به دیدن فیلم ها و سریال های ماهواره	فشار به خانواده برای تهیه ماهواره یا دانلود آن از اینترنت و تماشای سریال ها دور از چشم والدین	اجتماعی	رفتاری	منفی
دنبال کردن سریال های اکشن با وجود نداشتن ماهواره	اثر پذیری ازگروه دوستان	اجتماعی	رفتاری	معمولی
با پخش سریال قهوه تلخ، گفت وگوها و رفتارهای نوجوانان حول این سریال است و از تأثیر سریال های ماهواره کاسته شده.	فرهنگ سازی بومی و عدم تأثیر از سریال های مخرب	فرهنگی	رفتاری	معمولی
رواج نوع پوشش غربی به دلیل نوع پوشش بازیگران و خواننده های امریکایی	رواج پوشش و آرایش نامناسب در بین نوجوانان	فرهنگی واجتماعی	رفتاری	منفی
تعریف کردن از زندگی بی قید و بند نوجوانان به تصویر کشیده شده در سریال در بین گروه دوستان	یادگرفتن سرکشی از والدین و پیدا کردن دیدی منفی نسبت به خانواده	اجتماعی و فرهنگی	شناختی	منفی
علاقه به روابط آزادانه بین دختر و پسر حتی در سنین پایین در برنامه های ماهواره	فرو پاشی خانواده و رواج بی بند و باری	فرهنگی	عاطفی	منفی

پی‌نوشت‌ها:

1- کلیدهای شناخت و رفتار با دخترها، صص 48-49.

منابع
پژوهش: www.mohammadnejadr.blogfa.com 13 آبان 1389.
1- رحیمی، امین، 5/ 12 /1387، «اعتیاد از نوعی دیگر»، روزنامه جام جم.
2- رضا صادقی، آرام، «تلفن های همراه فرهنگ سازی و هویت». سایت حوزه.
3- «ثانیه هایی از جنس نگرانی». 20 /1 /1388، روزنامه ابتکار.
4- «ماهواره ترور خاموش». مؤسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران.
5- خبرگزاری دانشجویان ایران، 5 /12 /1385
6- ظهیری، علی اصغر، 1379، برای دختران، قم: روحانی.
7- منصور نژاد، محمد، 1384، مسائل دختران، تهران، جوان پویا.
8- نانسی اسنایدرمن و پگ استریپ، 1385، کلیدهای شناخت و رفتار با دخترها، ترجمه: اکرم کرمی. تهران: صابرین، کتابهای دانه.
منبع: حسینی ایمنی، سید علی؛ اشارات، قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، تابستان 1391.